زایلن

زایلن (Xylene)

  •    نام شیمیایی:                زایلن
  •    نام‌های دیگر محصول:    زایلین، xylol ،dimethylbenzene
  •    شکل و حالت فیزیکی:   مایع بی‌رنگ
زایلن
زایلن

زایلن چیست؟

زایلن یا زایلین که با نام‌های دیگر xylol و dimethylbenzene نیز شناخته می‌شود یکی از سه ایزومر دی متیل بنزن یا ترکیبی از آن‌ها است. فرمول شیمیایی این ماده CH3)2C6H4) است و دارای سه ایزومر اورتو-زایلن (ortho-)، متا-زایلن (meta-) و پارا-زایلن (para-) است. هرکدام از این سه ترکیب دارای یک حلقه بنزن مرکزی با دو گروه متیل متصل است. اینکه ایزومر جزو کدام یک از این سه نوع باشد وابسته به این است که کدام اتم کربن به دو گروه متیل متصل است. برای آشنایی با کاربرد زایلن در صنعت با ما همراه باشید.

این ماده به صورت مایعی بیرنگ و قابل اشتعال است و دارای ارزش صنعتی بسیار بالایی است. زایلن یکی از مهمترین محصولات پتروشیمی است که از بهسازی کاتالیزوری و همچنین کربنیزه کردن زغال‌سنگ در تولید سوخت کک به دست می‌آید. به صورت صنعتی این ماده از متیلاسیون تولوئن و بنزن بدست می‌آید. گونه اقتصادی و آزمایشگاهی این ماده شامل 40-65 دصد متا-زایلن، بالای 20 درصد از هرکدام از اورتو-زایلن، پارا-زایلن و اتیل بنزن است. این ماده اولین بار در سال 1850 توسط شیمیدان فرانسوی آگوسته کاهورس ( Auguste Cahours ) کشف و نامگذاری شد. خواص فیزیکی و شیمیایی زایلین با توجه به نسبت ایزومرها به یکدیگر تغییر می‌کند. این ماده در هر حالت غیرمحلول در آب است. تغییرات دمای ذوب آن از 47- درجه سانتی گراد برای متا-زایلن تا 13 درجه سانتی گراد برای پارا-زایلن تغییر می‌کند. دمای جوش آن برای هر ایزومر در حدود 138 درجه سانتی‌گراد و چگالی ایزومرها حدود 0.87 گرم بر میلی لیتر است.

کاربرد زایلن

از دیگر ویژگی زایلن می‌توان گفت که پارازایلن ماده اصلی متشکله ترافتالیک اسید، دی متیل ترافتالات است که هر دوی آن‌ها در تولید پلی اتیلن ترافتالات (PET)، بطری‌های پلاستیکی و پوشش‌های پلی استر مورد استفاده قرار می‌گیرد. بالغ بر 98 درصد تولیدات پارازایلن و نیمی از دیگر ایزومرها در همین راستا مورد استفاده قرار می‌گیرند. همچنین اورتوزایلن برای تولید فتالیک آنیدرید استفاده می‌شود.

کاربرد زایلن‌ در آزمایشگاه ساخت حمام با یخ خشک برای ایجاد بسترهای فرآیندهای سرد است. این محلول که دارای بوی ناخوشایند است به‌عنوان حلال و رقیق کننده در رنگ ، لاک، چسب، جوهر، آفت‌کش‌ها، و در صنایع چرم لاستیک و چاپ به عنوان جایگزین برای تولوئن انتخاب می‌شود.

خطرات زایلن

زایلین مایعی اشتعال پذیر اما با سمیت کم است. اما تماس با آن منجر به تحریک سیستم عصبی، سردرد،‌تهوع، سوزش چشم، بینی و گلو می‌شود. همچنین از دیگرات اثرات آن اختلال در تعادل و تأخیر در عکس‌العمل به محرک‌های بصری است. تماس مستقیم با پوست می‌تواند موجب سرخی، خارش و تورم پوست شود. بروز مشکل در تنفس و عملکرد ضعیف ریه‌ها، احساس افزایش دمای بدن، ترشح بزاق، رعشه، سرگیجه و عوارض قلبی، کلیه و کبد از دیگر تاثیرات این ماده است.

خرید زایلن

بازار خرید و فروش زایلین را باید به دو دوره قبل از سال 2013 و بعد از آن تقسیم‌بندی کرد. تا قبل از سال 2013 به دلیل نیاز به این ماده و عدم کفاف محصول تولیدی قیمت جهانی این ماده رو به افزایش بود. از این سال با افزایش میزان تولید پارازایلن در سطح جهان، بازار این محصول اشباع شد و همین امر سبب شد که ظرفیت تولید این ماده در سال 2014 کاهش پیدا کند. این اشباع شدن از یک سو و کاهش قیمت نفت خام از سوی دیگر منجر به تغییرات قیمت زایلن در این سال و سال 2015 شد. با کاهش قیمت نفت خام میزان مصرف بنزین و در نتیجه آن مکمل‌های بنزین نظیر زایلن و تولوئن افزایش یافت و این امر سبب شد تا قیمت پارازایلن در سطح جهانی بار دیگر افزایش یابد.

بزرگترین مصرف کننده این ماده در سطح جهانی چین است که بیشترین میزان مصرف پارازایلن را برای تولید رزین پلی استر و ترفتالئیک اسید دارد که از جمله دیگر کاربرد زایلن است. لازم به ذکر است که چین نه تنها در مصرف این ماده خودکفا است بلکه پیش‌بینی می‌شود که ظرفیت تولیدش تا سال 2026 به بیش از 30 میلیون تن در سال افزایش پیدا کند.