سیکلوهگزانون (Cyclohexanone)
- نام شیمیایی: سیکلو هگزانون
- نام‌های دیگر محصول: Cyclohexanone ، cyclohexyl ketone، pimelic ketone
- شکل و حالت فیزیکی: مایع بی‌رنگ
سیکلوهگزانون چیست؟
سیکلوهگزانون با فرمول مولکولی C6H10O، مایع روغنی شفاف، زرد کمرنگ و با بویی مطبوع و شبیه به استون و نعناع است.جرم مولی این ماده 98.1 گرم بر مول است و چگالی آن کمتر از آب است اما بخارات آن سنگین تر از آب است. نقطه ذوب و جوش آن به ترتیب 47- و 155 درجه سانتی گراد است و در دمای 43 درجه سانتی‌گراد شعله‌ور می‌شود. این ماده قابلیت حل شوندگی در آب را ندارد اما در استون، اتیل اتر، اتانول و باقی حلال‌های ارگانیک معمول قابلیت حل شوندگی دارد. این ماده به هر دو صورت طبیعی و سنتز شده یافت می‌شود و به مقدار کم در مشتقات نفتی موجود است. سیکلوهگزانون را می‌توان از اکسایش سیکلو هگزانول توسط اسید کرولیک تهیه کرد. در دهه 1960 با توسعه صنعت پتروشیمی، روش تولید به وسیله اکسیداسیون غالب شد. همچنین سیکلوهگزانون در ادرار انسان به‌عنوان یک جزء فرار حضور دارد.
کاربرد سیکلوهگزانون
این ماده دارای کاربردهای زیادی است که اصلی‌ترین کاربرد سیکلوهگزانون، استفاده از مشتقات آن در صنعت تولید نایلون است. بیش از 70 درصد کاپرولاکتام (caprolactam ) موجود در جهان با استفاده از این ماده تولید شده‌اند. مابقی سیکلو هگزانون موجود صرف صنایع تولید رنگ، آفت‌کش‌ها، داروسازی و پلاستیک‌سازی می‌شود. از موارد کاربرد سیکلوهگزانون می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- استفاده از آن به عنوان ماده واسط در تولید نایلون 6.6 و نایلون 6
- استفاده از آن به عنوان ماده واسط در تولید رنگ و لاک سلولزی
- حلال در جوهر چاپ، علف‌کش‌ها، آفت‌کش‌ها، پلاستیک‌ها و لاستیک‌ها
- استفاده از آن به عنوان ماده فعال در ترکیبات ضد باکتری و ضد قارچی
- استفاده از مشتقات آن در تولید آدیپیک اسید، کاپرولاکتام، پلی وینیل کلرید و کوپلیمرهای آن و پلیمرهای استری متاکریلاتکه از پیش رونده‌های نایلون 6 هستند.
- استفاده به عنوان حلال برای چربی زدایی و تمیز کردن ابریشم
خطرات سیکلوهگزانون
این ماده جزو دسته مواد شیمیایی خطرناک است. این ماده بسیار اشتعال‌زا است و بخار آن نیز در صورت ایجاد جرقه منفجر می‌شود. بنابراین این ماده باید تحت شرایط محافظت شده جهت جلوگیری از احتراق نگهداری شود. ایجاد بی‌حالی و سوزش غشا مخاطی در صورت استنشاق این ماده از عوارض آن است.
بازار جهانی سیکلوهگزانون
بالای نود و پنج درصد از این ماده صرف تولیدات مشتقات نایلون می‌شود و درصد کمی از آن به صورت خام وارد بازار جهانی می‌شود. بیشترین تقاضای این ماده که بالغ بر 65 درصد کل ظرفیت جهانی آن است، سالانه توسط کشور چین اتفاق می‌افتد. علت این تقاضای بالا جمعیت بالای چین و نیاز به تولید نایلون است. از طرفی بزرگترین بازار تولید و فروش سیکلوهگزانون در کشورهای چین، ژاپن و تایوان است. این سه کشور در مجموع حدود هشتاد درصد تولیدات جهانی این ماده را به خود اختصاص می دهند. بیش از ده درصد باقیمانده تولیدات این ماده در کشورهای اروپای غربی اتفاق می‌افتد.